پرورش گل و گیاهان زینتی در ایران باستان
کاشت گل و گیاه به‌طور گسترده‌ای در ایران باستان رواج داشته که نشان از اهمیت گل‌های زینتی نزد ایرانیان دارد. در نگاره‌های تخت جمشید حضور گل نیلوفر آبی یا لوتوس به‌عنوان گلی زینتی و مقدس مشهود است. گفته می‌شود برای نخستین بار پادشاهان ایرانی در محیط کاخ‌های خود اقدام به احداث باغ‌های زیبایی نموده‌اند.
باغ ایرانی پاسارگاد ریشه‌ای اصلی باغ‌های ایرانی شناخته‌شده است.
در طول ادوار تاریخی باغ‌های کهن و چشم‌نواز ایرانی که گل و گیاهان زینتی اساس آن‌ها را تشکیل می‌داد، همواره شهره آفاق بوده است. سر ژان شاردن، جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی، در کتاب خود به نام «سیاحت‌نامه شاردن» در فصلی مجزا با نگاهی تیزبین به توصیف زیبایی باغ‌های ایرانی پرداخته است. بخشی از این کتاب را برای شما نقل کرده ایم:
تمام گل‌هایی که در فرانسه و اروپا به عمل می‌آیند را در ایران می‌توان یافت. در مناطق جنوب این کشور که هوا گرم‌تر است، گل کمتر پرورش می‌یابد ولی به‌طورکلی گل‌های ایران از حیث درخشندگی و رنگ ازگل‌های اروپا زیباترند. در کرانه دریای خزر جنگل‌هایی از درخت مرکبات و یاس پُرپَر و کم پَر و انواع گل‌هایی که در اروپا می‌رویند. به‌علاوه انواع گل‌های خاص ایران دیده می‌شوند. در کرانه‌های شرقی تمام زمین از گل پوشیده شده است . در کرانه غربی فلات گل‌های لاله، شقایق و آلاله سرخ خوش‌رنگ و تاج‌خروس یافت می‌شوند. اطراف اصفهان گل نسرین خودبه‌خود تکثیر می شود و گل‌های دیگری که در سراسر زمستان غنچه می‌کنند. در فصل نرگس، هفت تا هشت نوع از این گل به‌علاوه گل برفک، سوسن و بنفشه به انواع رنگ‌ها و میخک و یاس اسپانیایی که از حیث زیبایی و عطر نظیر آن در سراسر اروپا یافت نمی‌شوند، می‌رویند.
حدود 3300 سال پیش از میلاد مسیح، در شهرهای ری، دامغان و کاشان باغ‌های زیبایی وجود داشت. از سقراط چنین نقل‌شده است که در دوره هخامنشیان باغ‌هایی زیبایی وجود داشت که به آن‌ها پردیس می‌گفتند و کلمه یونانی پارادایز از این کلمه مشتق شده است.
در دوره ساسانیان در کنار کشت و پرورش محصولات باغی گل‌هایی چون نرگس، یاسمن، نسترن، لاله، بنفشه، سوسن و … کشت می‌شده است. در سال 1324 در کتاب نجم الدوله بانام «فلاحت و زراعت» مطالبی در خصوص کشت گیاهان زینتی نیز عنوان‌شده است.
هرچند گشت گل‌ها و گیاهان زینتی در ایران قدمتی بیش از 3هزار سال دارد، اما قدمت تولید تجاری آن به حدود 100 سال پیش‌بر می‌گردد.
گفته می‌شود برای نخستین بار، فردی مسیحی به نام پرتیوار، که هلندی مقیم تهران بود، با واردکردن بذر گل از هلند اقدام به پرورش تجاری گل در تهران نمود. باگذشت زمان، پرورش تجاری گل در محلات گسترش یافت به‌طوری‌که محلات را هلند ایران می‌نامند. سرمایه‌گذاری روی پرورش تجاری گل و گیاهان زینتی از حدود سال 1310 در ایران آغاز شد؛ و بین سال‌های 1345 تا 1355 حجم سرمایه‌گذاری به چندین برابر قبل رسید.
گل و گیاه زینتی از منظر اقتصادی
یکی از اهداف اساسی ایران در راستای رشد و توسعه پایدار، تمرکز بر اقتصاد بدون نفت است . ازاین‌رو ورود و فتح بازارهای غیرنفتی جدید، کلید موفقیت کشور در این زمینه خواهد بود. گل و گیاه زینتی از محصولاتی هستند که از قابلیت ارزآوری بالایی برخوردارند.گفتنی است مزیت نسبی پرورش گل و گیاه زینتی به‌منظور صادرات، هزینه ارزآوری آن است.
در حال حاضر در ایران عمده سرمایه‌گذاری روی گل و گیاه زینتی در بخش خصوصی انجام می‌شود و بیش از 7800 هکتار از زمین‌های زراعی کشور زیر کشت گل و گیاه زینتی است. تا سال 1398 ایران رتبه هفدهم تولید گل در جهان را در اختیار داشت.
به گفته رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان گل و گیاه، ایران علیرغم جایگاه مطلوبی که در تولید گل و گیاه زینتی در جهان دارد، اما هنوز نتوانسته به توان صادراتی 800 میلیون دلار در سال نزدیک شود. میزان صادرات گل و گیاه زینتی در سال 98 ، 40 میلیون دلار گزارش‌شده است.
علت کاهش صادرات در سال‌های 1398 و 1399 شیوع ناگهانی ویروس کرونا و محدودیت‌های صادراتی عنوان‌شده است.
به گفته مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها و گیاهان زینتی وزارت جهاد کشاورزی، گل و گیاه زینتی تولیدشده در سال 1398، به کشورهای ارمنستان، ویتنام، ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قطر و عراق صادرشده است. بیشترین میزان صادرات به‌صورت گل‌های گلدانی، درخت و درختچه بوده است.
به گفته دبیر شورای اطلاع‌رسانی گمرک، در سه‌ماهه نخست سال 1399 عمده‌ترین خریداران گل و گیاه زینتی ایران به شرح ذیل بوده‌اند:
- ویتنام با بیش از ۱۵ تن انواع گل و گیاه
- هلند با بیش از ۵ تن گل سرخ
- ارمنستان با ۲۲۶ تن انواع نباتات
شایان‌ذکر است کشورهای روسیه، آلمان، ایتالیا و چین بیشترین پتانسیل صادراتی گل و گیاه از ایران رادارند. اما به لحاظ سهولت صادرات از ایران، کشورهایی چون آذربایجان، ترکمنستان و عراق در اولویت قرار دارند. ذکر این نکته ضروری است که کشورهای نام‌برده ( آذربایجان، ترکمنستان و عراق) به نقطه اشباع صادراتی نزدیک هستند و صادرکنندگان بایستی این مهم را موردتوجه و بررسی دقیق قرار دهند.
موانع پیش روی صادرات گل و گیاه زینتی
مشکلات عدیده‌ای پیش روی صادرات گل و گیاه زینتی وجود دارد که در ادامه به برخی از این مشکلات اشاره می‌کنیم:
- ناتوانی در تولید محصولات رقابتی
- هزینه بالای تولید
- کمبود امکانات برای نگهداری محصولات با فسادپذیری بالا
- عدم دسترسی به ماشین‌آلات مناسب برای بسته‌بندی و فرآوری
- نبود انبارهای مناسب برای نگهداری گل و گیاه زینتی
- نبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات
- بالا بودن نرخ حمل هوایی
- مشکلات مربوط به تنظیم زمان‌بندی تولید و حمل
- مشکلات حمل زمینی از محل کشت
- نبود استراتژی مشخص صادراتی
متأسفانه به دلیل نبود صنایع تبدیلی و امکانات فرآوری در ایران، گل به قیمت پایین به واحدهای فرآوری در خارج از کشور فروخته می‌شود. همچنین به دلیل ضایعات فراوان گل که از نبود سیستم‌های نگهداری ناشی می شود، میزان عرضه محصولات کاهش می‌یابد که این خود بر میزان صادرات نیز تأثیر نامطلوبی می‌گذارد.
ایران با برخورداری از اقلیم‌های متفاوت ازنظر مجموعه گل‌ها و گیاهان زینتی، یکی از کشورهای غنی جهان به شمار می‌رود. ازاین‌رو کشت و پرورش گل‌ها و گیاهان زینتی در فضای باز و شرایط گلخانه‌ای فرصت‌های مناسبی را برای ورود به بازار جهانی گل و گیاه فراهم نموده است.
آمار جهانی صادرات و واردات گل و گیاه
همان‌طور که گفته شد تجارت گل و گیاه، تجارتی پویا و ارزآور در جهان است. میزان صادرات گل و گیاه در سال 2020 رقمی بیش از 10 میلیارد دلار عنوان‌شده است. برترین صادرکنندگان گل و گیاه به ترتیب عبارت‌اند از:
- هلند
- آلمان
- ایتالیا
- بلژیک
- اسپانیا
“رایگان و بدون کارمزد، از یک کلیو تا یک کشتی از محصولات غذایی،آرایشی بهداشتی و صنایع دستی رو در سایت سندبادسل بفروش. کافیه فقط ثبت نام کنی!!!! “
بسیاری از این کشورها از عمل صادرات مجدد (Re-Export) استفاده می‌نمایند. بدین شکل که گل‌های وارداتی را پس از انجام برخی تغییرات ( نوع بسته‌بندی و تغییر نام برند) و یا بدون تغییرات به دیگر کشورها صادر می‌نمایند.
دراین‌بین میزان واردات گل و گیاه در سال 2020، چیزی حدود 9 میلیارد دلار اعلام‌شده است. برترین واردکنندگان گل و گیاه در جهان به ترتیب:
- لهستان
- هلند
- آمریکا
- سوئد
- فرانسه
- ایتالیا
راه‌اندازی گلخانه گل و گیاه زینتی
پیشینه علم گل‌کاری در ایران و فرصت‌های تجاری و اقتصادی آن، موجب شده بسیاری به این کسب‌وکار روی‌آورند. پرورش و تولید گل و گیاه زینتی به دو روش فضای باز و گلخانه‌ای مقدور است. انواع محصولاتی که می‌توان در این دو روش تولید نمود عبارت‌اند از:
- گل‌های گلدانی-آپارتمانی (کاکتوس، حسن‌یوسف، سنبل، آگلونما، دیفن باخیا، یوکا و ……)
- گل‌های شاخه بریده (انواع رز، آنتوریوم، گلایل، استرلیزیا، زنبق، مریم و …. )
- درختان و درختچه‌های زینتی ( شمشاد، انواع کاج، زبان‌گنجشک، زرشک زینتی، بامبوی مقدس و …. )
- گیاهان فصلی-نشائی (بنفشه، همیشه‌بهار، مریم‌گلی، آهار و … )
هر هکتار پرورش گل و گیاه در گلخانه برای 70 تا 100 نفر شغل ایجاد می‌نماید.
گل و گیاه زینتی به دلیل حساسیت‌هایی که دارند اغلب در گلخانه‌های مجهز کشت و پرورش داده می‌شوند. درراه اندازی گلخانه می‌بایست نکات بسیاری را مدنظر داشت تا بتوان به تولید و بهره‌وری مطلوبی دست‌یافت. برخی از این موارد در ذیل آمده است:
- توجه به منطقه احداث
- سهولت دسترسی به امکانات و بازار مصرف
- تصمیم در مورد نوع گلخانه ( یک‌طرفه، نیمه دوطرفه ، دوطرفه، A شکل، تونلی)
- تأسیسات موردنیاز گلخانه ( خزانه هوای آزاد، سایبان، شاسی سرد، شاسی گرم و ..)
- آشنایی نسبت به شرایط مؤثر در زیست و رشد گیاهان
- و …..
یکی از آموزش‌های جذاب، آموزش کاشت و راه‌اندازی گیاهان آپارتمانی است. این آموزش توسط سایت معتبر فرادرس تهیه و ارائه‌شده است. اگر به این موضوع علاقه‌مند هستید، این دوره آموزشی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
پیش‌تر در مقالاتی چون راه‌اندازی گلخانه و کشت هیدروپونیک به بررسی نیازمندی‌ها و زیرساخت‌های لازم برای گلخانه پرداخته‌ایم. شمارا به خواندن این مقالات دعوت می‌نماییم.
مشکلات پیش روی راه‌اندازی گلخانه
امروزه پرورش گل و گیاه از جنبه سرگرمی و لذت خارج و به صنعتی سودآور اما دشوار تبدیل‌شده است. در این عرصه نهادهای حمایتی و دستگاه‌های متولی در ایجاد و تحقق فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطلوب، نقش بسزایی دارند.
متأسفانه به گفته فعالان بخش گل و گیاه زینتی، وجود قوانین دست و پاگیر و بروکراسی اداری بسیاری از تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران را از ادامه فعالیت در این حوزه دلسرد می‌نماید.
مشکلات پیش روی تولید و بازاریابی گل و گیاه زینتی
طبق مطالعات انجام‌شده در مقاله‌ای تحت عنوان «موانع و مشکلات تولیدکننده گل و گیاه زینتی» موانع و مشکلات پیش روی تولید گل و گیاه زینتی را چنین مطرح‌شده است:
- هزینه بالای تجهیزات گلخانه
- کمبود آب
- هزینه زیاد سوخت
- دسترسی نداشتن به پایه‌های جدید گل و گیاه
- گرانی کارگر ماهر
- بهره بالای وام
در مقوله بازاریابی و فروش گل و گیاه نیز به این موارد اشاره‌شده است:
- نبود امکان ارسال محصول به بازارهای دورتر
- عدم توجه به تغییرات بازار و ارائه محصولات سودآورتر
- تحریم‌های اقتصادی و تأثیر آن بر میزان صادرات
- نبود شناخت کافی از شرکت‌های صادرات بین‌المللی گل
- عدم دسترسی به ماشین‌های حمل‌ونقل مجهز
- آشنا نبودن به اصول تبلیغات و شناساندن محصول به بازار مصرف
بازارهای خریدوفروش گل و گیاه زینتی
زندگی شهری، حس نیاز به گل و گیاه و ایجاد فضای دل‌نشین در آپارتمان را به‌طور روزافزونی افزایش داده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از شهرنشینان حداقل یک گلدان سبز را در خانه نگهداری می‌کنند. شاید بسیاری از شما علاقه‌مند باشید که بخشی از تعطیلات آخر هفته خود را دریکی از مراکز فروش گل و گیاه بگذارانید.
منبع مقاله و مشاهده ادامه مقاله