در احداث يك باغ جديد دو حالت ممكن است رخ بنمايد :
در حالت اول ، محصول ويژهای (مانند پرتقال ، لیمو ، نارنگی و به طور کل مرکبات ) مورد نظر است و برای كشت آن بايد زمين مناسبی يافت شود .
در حالت دوم ، كه بيشتر همگانی است ، زمين ويژهای موجود است و بايد درختی را كه با آن زمين و منطقه سازش داشته باشد كشت شود .
در هر دو حالت ، احداث باغ شامل چهار مرحله است :
1- بررسی عوامل محيطی ؛ 2- بررسی عوامل اقتصادی ؛ 3- گزينش رقم و تهيه نهال ؛ 4- آماده ساختن زمين و كاشت نهال.
عوامل محيطی
از آنجا كه درختان مرکبات ، پس از بالغ شدن ، حجم زيادی پيدا میكنند و بايد با فواصل به نسبت زيادی از يكديگر كشت شوند ، بايد كوشش شود تا محيط كشت اين گياهان از ابتدا مناسب باشد. مهمترين عوامل محيطی كه نحوه رشد و ميزان محصول يك درخت را تعيين میكند عبارتند از :
الف - دما
همانند ساير گياهان ، درختان مرکبات برای رشد و توليد محصول نیازمند به يك دامنه گرمایی مناسب ويژه خود هستند . افزون بر اين ، دما در زندگی درختان مرکبات اثرهای ويژه ديگری نيز دارد . از آن جمله ، درختان بايد در طول زمستان به تعداد ساعتهای معين ، دمايی كمتر از 12 درجه سانتیگراد دريافت كنند تا از حالت استراحت بيرون آمده آغاز به رشد كنند . اگر سرمای لازم تأمين نگردد در بيشتر موارد جوانههای گل در بهار نمیشكفند و محصولی به دست نخواهد آمد . اثر بسيار مهم ديگر دما بر درختان سرمازدگی بهاره است كه به طور معمول پس از شكوفايی جوانهها بروز میكند و موجب سرمازدگی گلها و گاهی ميوهها میشود. از ديگر عوامل دمايی كه مؤثرند می توان به نوسان دمايی يا تفاوت زياد دمای شب و روز (كه رشد درختان را مختل میسازد) و تگرگ (كه به برگ و ميوهها آسيب وارد میآورد ) نام برد .
نکات ویژه و کاربردی دما
1- درختان مرکبات ، از جمله درختان نیمه گرمسیری هستند ولی در مناطق گرمسیری و گاهی اوقات در مناطق سردسیری که یخبندان های طولانی نداشته باشند هم کاشته می شود؛ 2- کشت مرکبات در مناطقی انجام می شود که در طول سال دمای زیر 7- درجه سانتیگراد نداشته باشد؛ 3- حداقل دمای مرکبات برای شروع رشد و نمو 12 درجه می باشد بدین معنی که زیر این دما رشد مرکبات متوقف شده یا به شدت کند می شود؛ 4- بهترین دمای میانگین برای رشد و نمو 18.5 درجه می باشد . به طور کل دمای بین 16 تا 20 بهترین دما برای مرکبات است. دماهای بیشتر از 35 درجه برای مرکبات نامناسب است و سبب تسریع ریزش میوه می شود. به طوری که مناطقی که در طول سال دمای بیش از 40 درجه دارند زنگ خطری برای مرکبات محسوب می شوند؛ 5- بهترین میوه مرکبات در مناطقی تولید می شود که ساعات آفتابی آن ها بین 1600 تا 3900 ساعت در سال باشد . کیفیت میوه در مناطقی با داشتن ساعات آفتابی بیش از محدوده بالا یا کمتر از آن ، به شدت کاهش می یابد .همچنین هر چه قدر ساعات آفتابی منطقه مورد نظر بیشتر باشد طول دوره ی جوانی درختان مرکبات کم و کمتر می شود . 6- رقم مورد کاشت شما در باغ تاثیر بسیار زیادی در تحمل گرما یا سرمای درختان دارد . برای نمونه بهترین لیمو شیرین ها در مناطقی که بیش از 2800 ساعت آفتابی داشته باشند بدست می آید ولی میوه های اسیدی و خوشمزه (البته برای اروپاییان) در مناطقی با ساعات آفتابی زیر 2500 ساعت بدست می آید.
ب - نور
آزمايشهای مختلف ثابت كرده كه به غير از توتفرنگی ، ساير ميوهها برای گل انگيزی به طول روز (نور گاه) حساس نيستند و تنها اثر اين عامل روی آنها كمتر و يا بيشتر كردن دوره فتوسنتز در هر روز میباشد . بر خلاف طول روز ، شدت نور در رشد و باروری درختان بسيار مؤثر است . تغيير دادن شدت نور در سطح باغ كاری غير عملی است و تنها راه نور رسانی كافی به درون درخت ، دادن شكل و تراكم مناسب به شاخساره آن است . از اثرهای بسيار مهم نور در درختان ميوه ، ايجاد رنگ در ميوههاست . پيشنهاد شده است در مناطقی كه پاييزی ابری يا مه آلود دارد ، به جای پرتقال خونی ، از نوع نارنجی آن كشت گردد.
پ - موقعيت محل
مجموعه عوامل عرض جغرافيايی ، ارتفاع از سطح دريا و مقدار شيب زمين ، موقعيت محل را تشكيل می دهند . اثر اين عوامل ، در درجه اول روی مقدار دمای محيط و در درجه دوم روی شدت نور است . بدين ترتيب كه هرچه عرض جغرافيايی بيشتر باشد چون نور خورشيد با زاويه كمتری به سطح زمين میتابد ، ميزان دمای محيط و شدت نوری كه در دسترس گياهان قرار میگيرد كمتر ميشود . زياد شدن ارتفاع از سطح دريا نيز باعث كاهش دمای محيط میگردد و در نتيجه گاهی مناطق شمالی تر ولی كم ارتفاعتر ( مانند خوزستان ) از مناطق جنوبیتر ولی مرتفعتر (مانند فارس) گرمترند . شيب زمين بر حسب جهت آن میتواند بر دما اثر مثبت و يا منفی داشته باشد . در نيمكره شمالی ، شيبهای رو به جنوب حداكثر مقدار نور خورشيد را دريافت میدارند . اينگونه زمينها در بهار زودتر گرم میشوند ، در تابستان گرمتر و خشكترند ، و در پاييز ديرتر سرد میگردند . بنابراين در مناطق سردسير ، خطر سرمازدگی زمستانه اين زمينها كمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره ( سرمازدگی گلها ) بيشتر است و در جمع ، فصل رشد طولانی تر در اختيار گياه قرار میگيرد . مثال بارز اين نوع زمينها ، زمينهای واقع در شيبهای رو به جنوب دامنه البرز در كنار دريای مازندران است كه از ساير نقاط آن منطقه برای كشت مركبات مناسبتر است . شيبهای رو به شمال ، درست بر عكس شيبهای رو به جنوب عمل می كنند و در مناطق گرمتر ( مانند استهبان و نيريز فارس ) برای كشت درختان خزاندار می تواند مفيد افتد . شيبهای رو به شرق و يا غرب ، حد واسط دو نوع ديگر هستند . در نقاطی كه احتمال بروز سرمای ديررس بهاره زياد است ، بايد كوشش شود تا حد امكان باغهای ميوه در زمينهای شيبدار احداث گردند . دليل اين امر سنگينتر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است كه روی سطح شيبدار میلغزد و در نقاط گود و كفهها جمع میگردد و به گياهان موجود در آنها آسيب میزند .
ت - خاك
بيشتر درختان مرکبات به بافت خاك حساسيت زيادی نشان میدهند و اگر خاك دارای ژرفا (عمق) و زهكشی كافی بوده و از pH مناسبی نيز برخوردار باشد به خوبی در آن رشد كرده محصول كافی میدهند . البته لازم به تذكر است كه خاكهای سبكتر بطور معمول از خاكهای سنگينتر ، كم رطوبتتر بوده و به همين دليل در بهار زودتر گرم و در پاييز ديرتر سرد میشوند و چون از تهويه بهتری نيز برخوردارند ، در صورت وجود آب و مواد غذايی كافی ، درختان ميوه ، در آنها بيشتر رشد مینمايند . در بررسی خاك ، به منظور احداث باغ ، در درجه اول ژرفای خاك ، در درجه دوم ژرفای سطح آب زيرزمينی و در درجه سوم ميزان نمكهای محلول (شوری) خاك حائز اهمیت است. كمبود مواد معدنی و آلی و تا حدودی هم نامناسبی خاك ، را میتوان با افزودن مواد مورد نياز به خاك ، جبران كرد . در صورتی كه ژرفای خاك كم باشد ، می گودالهايی با ابعاد ، به نسبت بزرگ ( حدود 2 متر ) حفر و آنرا با خاك مرغوب پر كرد و درخت را در آن كاشت . البته اين كار ، گران تمام می شود و فقط برای فرآوردههايی مانند مركبات كه بازده بيشتری دارند مقرون به صرفه است . سطح آب زيرزمينی را می توان با زهكشی و ميزان نمك را با شستشوی خاك كاهش داد .
ث - آب
بر اساس يك قاعده كلی هر گاه منطقهای دارای بيش از 700 ميلیمتر باران ساليانه ، با پراكندگی يكنواخت باشد برای پرورش درختان به صورت ديم مناسب است . در نقاطی كه باران ساليانه 700-500 ميلیمتر بارندگی داشته باشند نياز به آبياری مرتب در سراسر فصل رشد دارند . بيشتر نقاط ايران به جز كرانههای دريای خزر در گروه سوم قرار دارند و در آنها تنها گياهان بسيار مقاوم در برابر كمآبی (از قبيل انگور، بادام، پسته و انجير) را میتوان به صورت ديم پرورش داد و مرکبات نياز به آبياری مرتب دارند . آبياری مداوم يك خاك خوب با آب سنگين و يا شور ، به تدريج زمين را شور و نامناسب میسازد .
عوامل اقتصادی :
به گفته اقتصاددانان ، ارزش يك محصول تا زمانی كه به بازار نرسيده برابر صفر است . به عبارت ديگر ، حتی بهترين محصول توليد شده اگر قابل حمل به بازار نباشد و يا خواستار نداشته باشد جز ضرر چيزی عايد توليد كننده نخواهد كرد . بنابراين بايد قبل از احداث يك باغ جديد ، در مورد بازار فروش محصول آينده آن مطالعه و دقت كافی به عمل آيد . بطور كلی فرآوردههای باغبانی برای يكی از چهار منظور زير توليد ميگردند :
الف: صدور به بازارهای محلی برای مصرف تازه
ب: صدور به بازارهای دور دست برای مصرف تازه
پ: ارسال به كارخانههای كنسروسازی و ميوه خشك كنی .
ت: نگهداری در انبار و ارسال به بازار در فصل كمبود و گرانی برای دستيابی به سود بيشتر .
توليد كننده ، پس از گزينش نوع ميوهای كه مايل به پرورش آن است ، بايد رقمی برگزيند كه در عين شرايط سازگاری با منطقه ، فراخور هدف توليد هم باشد . برای مثال : محصولی كه برای بازار محلی توليد میشود بايد زودرس ، پرآب و خوش عطر باشد ، محصول برای بازارهای دور در درجه اول نسبت به ترابری ( حمل و نقل ) آسيبناپذير باشد ، محصولی كه قرار است تبديل به كمپوت يا ساير فرآوردهها گردد بايد رنگ و طعم و بافت خود را پس از آزمايش حفظ كند ، و ميوهای كه به انبار فرستاده میشود بايد از قدرت انبارداری خوبی برخوردار باشد .
منبع: baghdaranemazandaran.com